“American Psycho” Filminin Analitik Psikoterapi Yaklaşımıyla Ele Alınması

Eser Tanıtımı

"American Psycho," 2000 yılında Mary Harron tarafından yönetilen ve Christian Bale'in başrolünde oynadığı bir filmidir. Bu ödevde ele alacağım karakter ise başrol oyuncusu gizli bir seri katil olan Patrick Bateman. Zengin bir yatırım bankacısı olan Patrick Bateman, psikopat egosunu arkadaşlarından ve yakın çevresinden gizler. Bateman empati eksikliği olan, kendi görünüşüne aşırı dikkat eden, mükemmeliyetçi, sıkça başkalarının onayına ihtiyaç duyan, saldırganlık ve şiddete eğilimi olan ancak bu yönünü ustalıkla maskeleyebilen bir karakterdir. Filmde Bateman’ın her ne kadar kendini seviyormuş gibi görünse de aslında kendinden nefret ettiğini, son derece kırılgan bir egoya sahip olduğunu ve büyük bir boşluk hissiyle yaşadığını, kendini diğerlerinden üstün hissedebilmek için her türlü yola başvurduğunu ve oldukça soğukkanlı bir şekilde art arda cinayet işlediğini, ancak hiçbirinden pişmanlık duymadığı görülüyor.

Bateman’ın kişilik yapısı antisosyal kişilik bozukluğu, obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu ve narsistik kişilik bozukluğu gibi birkaç farklı kişilik bozukluğu ile ilişkilendirilebilir. Ancak filmin narsizmi birçok yönüyle apaçık gözler önüne seriyor olması nedeniyle bu yazıda özellikle vurgu yapılacak kısım Bateman’ın kişiliğinin narsistik boyutudur.

Kuramın Kişiliğe Bakış Açısı

Jung, kişiliği bir bütün olarak görmüş ve kişiliğin merkezini “ego” olarak adlandırmıştır. Bu bütünlüğü, yani egoyu oluşturan temel unsurdan “persona”, onu dengeleyen bir diğer unsurdan ise “gölge” diye bahsetmiştir. Persona, kişinin dış dünyaya sunduğu sosyal maske niteliğindedir. Kişiliğin başkalarına gösterilen, genellikle toplumsal beklentiler ve kişisel deneyimler tarafından şekillendirilen yönüdür. Persona, doğası gereği kişiliğin olumlu yönüdür ve toplumda işlev gösterebilmek için gereklidir. Gölge ise, kişiliğin bilinçdışı ve bastırılmış yönlerini temsil eder. Bu unsurlar genellikle sosyal açıdan kabul görmeyeceği için bilinçli zihin tarafından da çoğu zaman reddedilen düşünceleri, duyguları, arzuları ve özellikleri içerir. Gölge, kişiliğin hem olumlu hem de olumsuz yönlerini içerir. Gizli yetenekleri, ifade edilmemiş yaratıcılığı ve kişiliğin bastırılmış veya göz ardı edilmiş yönlerini içerebilir. Jung’a göre, kişiliğin oluşumunda önemli bir rol oynayan bir diğer kavram ise bireyleşmedir. Bireyleşme, bilinçli ve bilinçsiz unsurlar da dahil olmak üzere kişiliğin çeşitli yönlerini bütünleştirme ve uyumlaştırma sürecidir ve daha dengeli, benzersiz bir benliğe ulaşmayı amaçlar. Bu noktada gölge ile personayı bütünleştirmenin önemi vurgulanmıştır. Jung’a göre hem personayı hem de gölgeyi kabul etmek kişiliğin gelişimi ve psikolojik sağlık için gereklidir. Gölgeyle yüzleşmedeki başarısızlık, gölgenin başkalarına yansıtılmasına ve dolayısıyla kişilerarası çatışmalara yol açabilir (Douglas, 2022, ss. 191-193).

American Psycho filmi, Jung'un karanlık benlik (gölge) kavramının insan davranışları üzerindeki etkisini anlamak için önemlidir. Film, karanlık benliğin, kişinin bilinçli benliğini (persona) ne şekilde etkilediğini ve şiddet ve saldırganlığa nasıl yol açabileceğini gözler önüne seriyor. Bateman'ın karanlık benliği, onun içindeki iyi ve kötü yönlerin bir çatışmasını temsil eder. Bateman, kendinden nefret eden ve şiddete meyilli bir karakter olmasına karşın başarılı bir iş adamı ve sosyal bir figür olarak da görünür. Bateman'ın şiddet eğilimleri, onun karanlık benliğinin bir ifadesidir. Bateman, diğer insanları objeleştirerek ve onlara zarar vererek, karanlık benliğinin yıkıcı yönlerini dışa vurmaktadır. Filmde Bateman'ın içsel çatışmaları ve karanlık yönleri, Jung'un kişilik teorileriyle uyumlu bir şekilde açıkça gösterilir. Aynı zamanda, filmde göze çarpan birden fazla arketiple karşılaşılıyor. Örneğin Bateman'ın hem “güçlü kahraman" hem de "gölge" arketipleriyle ilişkili birtakım özellikleri vardır. Güçlü kahraman, Bateman'ın iş hayatındaki başarısı, statüsü ve karizmasıdır, ancak aynı zamanda onun içindeki karanlık, şiddet ve nefret de bir gölge arketipi olarak görülebilir. Filmde de açıkça görüldüğü üzere, Bateman kendini toplumun beklentilerine uygun bir şekilde göstermeye çabalarken, içsel dürtülerini ve asıl düşüncelerini bastırmak zorundadır. Bu, kişilik bölünmesine bir örnektir ve filmin ilerleyen bölümlerinde bu içsel çatışma açıkça ortaya çıkar.

Kuramın Anormal Davranışa Bakış Açısı

Jung’a göre anormal davranışlar bilinçdışının geliştirilmek istenmeyen veya reddedilen, dolayısıyla kişilikle bütünleştirilemeyen bazı yönlerinin bastırılması sonucu ortaya çıkan bir başarısızlık olarak yorumlanabilir. Başka bir deyişle, anormal davranış kişiliği oluşturan unsurlar arasındaki bir dengesizlik/uyumsuzluk sonucu ortaya çıkıyor olabilir (Douglas, 2022, s. 200).

Jung başkalarının bizim hakkımızda söylediği şeylerle bizim kendi hakkımızda düşündüklerimizin tutarlı olması gerektiğini, aksi halde kişinin kendini veya toplumun kişiyi anormal olarak göreceğini vurgular (Douglas, 2022, ss. 191-192). Bateman'ın zihninde, persona ve gölge arasındaki denge neredeyse tamamıyla bozulmuştur. Bateman, personasını adeta bir maske gibi takınmakta ve karanlık benliğini bu maske ile bastırmaktadır. Bu vurguya tutarlı bir şekilde, Bateman’ın kendine olan bakışı ile çevresindeki insanların onda gördükleri arasında ciddi bir uçurum olduğu göze çarpıyor. Bu konudan bahsederken filmden bir sahneyi alıntılamak faydalı olacaktır. Bateman’ın iç sesi: “Açgözlülük ve iğrenme dışında tek bir, belirgin, fark edilir duyguya sahip değilim. İçimde korkunç bir şeyler oluyor ve ben sebebini bilmiyorum. Geceleri yaşadığım kana susamışlığım gündüzlerime de taşar oldu. Ölümcül ve çıldıracakmış gibi hissediyorum. Sanırım aklıselim maskem yüzümden düşmek üzere.” Burada “aklıselim maskem” söylemi Jung’a göre tam olarak “persona”yı ifade ediyor olurdu. Dışarıdan son derece entelektüel, kibar, saygın ve başarılı biri olarak görünen Bateman aslında bir seri katildir ve böyle bir durumda kendini “normal” olarak değerlendiriyor olması mümkün değildir.